1 экскурсавод:
Усё ў хаце беларусаў мела сімвалічнае значэнне. Нават парог — месца незвычайнае, з ім звязана мноства народных звычаяў, абрадаў і прыкмет. Можа, хто-небудзь з вас ведае прыкметы пра парог? Парог лічыўся ў народзе месцам, дзе жывуць душы продкаў, якія могуць уплываць на людзей, на іх здароўе, багацце, узаемаадносіны з іншымі людзьмі. З гэтым звязаны розныя звычаі, якія дайшлі да нас з даўніх часоў. Найбольш вядомыя з іх — сядзенне перад парогам напярэдадні паездкі, падарожжа. Кажуць: “Прысядзем на дарожку”. Гэта сімвалізавала далучэнне да свету продкаў, якія быццам дапамагалі ў дарозе”.
2 экскурсавод:
Уздыхаць па старых рэчах, вяртацца да старога ўкладу жыцця не варта, але ведаць, як жылі нашы дзяды-прадзяды, трэба. А пры святле свечкі на покуце ў бацькоўскай хаце, пры святле малітвы ў душы відаць і тое, што засталося ў мінулым, і ясніцца шлях у будучыню.
1 экскурсавод:
Прыветна вокны пазіраюць,
Нібыта ў госці запрашаюць.
Ну, добры выгляд хатка мае…
Цікава… Што ж тут нас чакае?
2 экскурсавод:
Ёсць у вясковай хаце месца, дзе пасядзець лічыцца за вялікі гонар. Покуць – так называецца гэтае пачэснае месца ў хаце, не забытае Богам (паказвае).Покуць спрадвеку ачышчала і ўзвышала чалавека, рабіла яго лепшым. Прыходзіла свята, Каляды ці Вялікдзень, і на покуці першы садзіўся гаспадар, а злева ад яго астатнія сямейнікі. І ні абы як, а ўперамешку, па старшынству, дарослыя і дзеці. Маліліся, успаміналі добрым словам дзядоў-прадзедаў, частаваліся.Покуць – гэта кусочак храма ў хаце. Уверсе, пад самай столлю, вісяць абразы – з выявамі Ісуса Хрыста і святых. Яны маўкліваю малітваю асвячаюць хату і жыццё людзей у гэтай хаце.
Покуць прыгожа ўбіраецца. На абразы гаспадыня вешае ўзорныя ручнікі – набожнікі. На покуці мясціліся стол і лава. Стол выконваў ролю своеасаблівага хатняга алтара, таму ставіліся да яго з павагай і дапусціць на стол ката лічылася вялікім грахом, бо тут заўсёды знаходзіліся хлеб ды соль.
1 экскурсавод:
Звярніце, калі ласка, увагу на гліняны посуд. Ён і сёння карыстаецца попытам. Прыгожа глядзіцца ён і на кухоннай паліцы, і на абедзенным стале. А ў нашых прашчураў гліняныя вырабы былі на любы густ і для розных патрэб.
Гэта – збанок (паказвае). Пасудзіна добра вядомая. У ім звычайна трымалі малако: доўга не скісае, а ў гарачыню – халоднае. Мае ручку і носік-дзюбку, каб тое ж малако лёгка, роўным струменчыкам лілося ў міску ці ў кубак.
Гарлачык (паказвае) – старэйшы за збан. Яны падобныя, як браты, толькі гарлачык без ручкі і не мае носіка-дзюбкі зверху.З посуду прыцягвае ўвагу гаршчок (паказвае). Навошта яны былі патрэбны? Калі бацька з сынам працавалі ў полі, жанчына ці дачка, загарнуўшы у фартушок, несла ім ежу. Кожная страва была ў асобным гаршочку.
2 экскурсавод:
Качалка – прыспасабленне для разгладжвання вырабаў з тканіны. Вопратку раскачвалі валікам – гэта драўляны брус з нарэзанымі ўпоперак зубцамі і ручкай. Зубцы размяшчаліся шчыльна адзін каля аднаго (паказ экспанатаў).
Калі вы ўважліва паглядзіце, то пабачыце калекцыю жалезных прасаў (паказ экспанатаў).Працавалі яны на вуглях. Каб працаваць такім прасам, спачатку неабходна было ўнутр пакласці гарачыя бярозавыя вуглі. Каб зноў распаліць патухшыя вуглі, трэба было падуць ці памахаць прасам з боку ў бок.
1 экскурсавод:
У зімовы час сялянская хата ператваралася ў рамесную майстэрню. У доўгія вечары пры святле лучыны, светача ці каганца тут рабілі лыжкі і посуд, плялі лапці і пралі, ткалі, шылі адзенне і вышывалі.
2 экскурсавод:
У кожнай сялянскай хаце можна было ўбачыць зручны абутак, плецены з лыка, лазовай кары, бяросты. Лыка дралi найчасцей з маладой лiпы, сушылi ў клецi або на гарышчы хаты. Потым палоскi кары, каб яны не ламалiся, размочвалi ў цёплай вадзе і плялi лапцi. (падыходзіць і паказвае) Плялi лапцi звычайна мужчыны. Сярод iх былi сапраўдныя майстры: сплеценыя iмi лапцi, лёгкiя i зграбныя, прыгожа глядзелiся на любой назе. У iх добра было i на працы, i ў танцы.
1 экскурсавод:
Адно з самых старажытных промыслаў беларусаў – ткацтва.
Ад родных ніў, ад роднай хаты,
У панскі двор, дзеля красы,
Яны, бяздольныя, узяты
Ткаць залатыя паясы.
Мужчынам дазвалялася толькі налажваць кросны. Дзяўчынак вучылі ткаць з 7-8 гадоў. Працэс вырабу тканіны расцягваўся амаль на год. Трэба было паспець выткаць да Вялікадня.
2 экскурсавод:
Ткацтву папярэднічала вырошчванне лёну, затым прадзенне ніці, наладжванне кроснаў. Усе гэтыя працы суправаджаліся шэрагам магічныхдзеянняў, прыкметаў, прыпевак. Так, семя лёну на поле неслі ў чыстым абрусе, а пры сяўбе прыгаворвалі: “Светлы дзень, як вакно, радзіся добрае валакно”.Пралі звычайна зімой. Старыя кабеты ў пятніцу не пралі, бо ад гэтага па павер’ям не вадзілася жывёла.
1 экскурсавод:
Уменне ткаць лічылася адной з неабходных рыс нявесты. У беларускіх вясельных песнях жаніх звычайна застае нявесту за ткацтвам.
2 экскурсавод:
З дапамогай ткацтва можна было лячыцца. Ніткі, якія заставаліся ад кросен пасля ткацтва дапамагалі ад рэўматызму.На працягу стагоддзяў яно перадавалася з пакаленняў у пакалення. У народным ткацтве захавалася гісторыя беларускага народа і яго майстэрства. Сыравінай для ткацтва быў лён або авечая воўна.
Ой, ляночак, лянок,
Залацісты кужалёк.
Да ўсяго ты здатны,
Ва ўсім акуратны.
І ў вопратцы сучаснай,
І ў кашулі тагачаснай,
І ў паясах, і ў рушніках,
Што ў ткачыхі ў руках.
І ў ляльцы для малых,
І ў сурвэтцы для старых.
Лён – заўсёды быў улюблёная расліна славянскіх народаў. З яго валакна выраблялі вопратку, вяроўкі і нават абутак. Вырашчаны лён трэба было сабраць, звязаць у снапы, а потым раскласці на полі, каб пад уплывам сонца, ветру і дажджу адышла кастрыца. Гэта патрабавала шмат намаганняў і часу. Цяжка было пераўтварыць льняныя сцяблы ў валакно, а затым у тканіну.
У нашай музейнай хаце знаходзяцца некаторыя прылады ткацтва: трапло, бёдры, прасніца, кудзеля, самапрадка і іншыя (паказ экспанатаў).
1 экскурсавод:
Хоць і цяжка жылося нашым продкам, але не страцілі яны пачуцця прыгожага. Звярніце, калі ласка, увагу, якую вопратку насілі сяляне нашай вёскі. Усё рабілі сваімі рукамі, пачынаючы ад саматканай тканіны да ўзораў вышыўкі на ручніках і посцілках. Вочы разбягаюцца ад стракатай прыгажосці фартушкоў і посцілак, абрусаў і ручнікоў. Не, такіх абноў у краме не купіш: у іх жыццё, натхненне, душа таленавітых народных творцаў.
2 экскурсавод: Традыцыйны побыт беларуса нельга ўявіць без ручніка.Ручнік – адвечны спадарожнік чалавека.Ручнікамі(паказ экспанатаў) не толькі ўпрыгожвалі інтэр’ер хаты, але і шырока выкарыстоўваліся ў беларускіх абрадах. На вяселлі хлебам-соллю на ручніку сустракалі маладых пасля вянчання ў царкве. Ужываўся ручнік і ў якасці падножніка, на які станавіліся маладыя ў час вянчання. Адыходзячы ад аналоя, нявеста старалася цягнуць за сабой і ручнік. Гэта рабілася для таго, каб сяброўкі цягнуліся за ёю, выходзілі замуж.
Збіраючыся ў далёкую дарогу, чалавек браў лусту хлеба, загорнутую ў ручнік. Усё жыццё з ручніком! Нездарма ткаць ручнікі можна было ў пост, калі цела ачышчалася ад бруду, думкі напаўняліся дабром, паводзіны былі стрыманыя і пачцівыя, а душа асветленая. Такі ручнік надзяляў правам стварыць сям’ю, нарадзіць дзяцей і прымаць удзел у абрадах.
Самых паважаных гасцей падчас урачыстасцей і зараз сустракаюць хлебам-соллю на прыгожых ручніках.
1 экскурсавод:
Узорныя посцілкі сталі ткаць значна пазней, чым ручнікі і абрусы, бо ложкі ўвайшлі ў быт сялян вельмі позна. Але мастацкае аздабленне іх досыць высокае. Рознымі колерамі вясёлкі, шматлікімі ўзорамі радуюць нас гэтыя вырабы.
А хатняе багацце хаваецца ў куфары. Мужчынам у куфар нельга заглядаць – бо барада перастане расці. Тут ўсё было прыданае. А падчас вяселля– прыехалі сябрукі жаніха ды і перавезлі куфар у новую хату. Выпраўлялі іх у дарогу ды наказалі не згубіць “ні скрыні, ні пярыны, ні маладой дзяўчыны”.
2 экскурсавод:
Спадарства, падыходце бліжэй. Заняткі жанчын і мужчын моцна адрозніваліся, нават і ў царкве, і ў касцёле жанчыны стаяць асобна ад мужчынаў.
Да жаночых заняткаў традыцыйна адносілася збіральніцтва, дагляд хатняй жывёлы, ткацтва, прадзенне, шыццё, вышыванне, агародніцтва, вырошчванне, збор і апрацоўка канапель. А таксама жанчыны былі асноўнымі захавальніцамі сакральных ведаў ды рытуальных тэкстаў. Часцей за ўсё жанчыны чыталі замовы: прамысловыя, лячэбныя, любоўныя і сацыяльна-побытавыя. Жанчыне ахвотна прыпісвалі магічныя ўласцівасці, якія абапіраюцца на ўсведамленне цеснай сувязі жаночага пачатку са спараджальнымі функцыямі зямлі.
1экскурсавод:
Ажыўлялі вясковую хату рэчы, зробленыя рукамі гаспадароў і вясковых умельцаў. (падыходзіць і паказвае). Гэта дзяжа. Няцяжка здагадацца, чаму гэтую рэч называлі хлебніцаю. У ёй заквашвалі цеста, з якога пяклі духмяны хлеб. Цеста ў дзяжы варушылася, расло, як жывое. Прасілася ў печ. Дзяжу ў вёсцы шанавалі. Пры ўваходзінах яе першай уносілі ў хату, каб не зводзіўся хлеб на стале.
2 экскурсавод:
А вось перад вамі – маслабойка (паказвае). Калі малако адстойвалася ў збанках, гаспадыня збірала зверху смятану – густы, тлусты слой. Назапашвала смятаны ўдосталь і біла з яе ў бойцы масла.
Масла білі ўручную. Калатоўка шпарка бегала зверху-ўніз, зверху-ўніз. Бегала доўга і без перадыху, каб смятана ў бойцы не астыла. Збіўшы масла, злівалі ў збанкі маслёнку. Кіславатая, з залацістымі крупінкамі масла, яна смачна сёрбалася потым з цёплай бульбай.
Прыгадваецца казка пра дзвюх жабак, якія трапілі ў пастку – збанок са смятанаю. Адна жабка адразу выдыхнулася, здалася і патанула ў смятане. А другая, упартая, доўга працавала лапкамі, як калатоўкаю, і збіла са смятаны масла. Стала на грудку масла і выскачыла са збанка на волю. Казка цікавая і павучальная: ніколі не падайце духам, сябры, верце ў свае сілы – і зможаце выбрацца з любой пасткі.
1 экскурсавод:
Укожным двары абжывалася цэлае сямейства кашоў, старых і новых, вялікіх і малых. Без іх, лёгкіх і зручных, не абыходзіліся ні дарослыя, ні дзеці (падыходзіць і паказвае).У кашах з плеценымі вечкамі захоўваліся сушаныя каўбасы, палядвіцы, кумпякі.
2 экскурсавод:
Рамествы і промыслы насілі звычайна сезонны характар і прымяркоўваліся галоўным чынам да позняй восені і зімы, калі заканчваліся асноўныя сельскагаспадарчыя работы. У летне-асенні перыяд знаходзілі час хіба толькі на здабыўныя промыслы – рыбалоўства, пчалярства, нарыхтоўку лыка.
1 экскурсавод:
Але ж беларусы ўмелі не толькі працаваць, але і адпачываць.Існуе такая легенда. Чалавеку сказалі, каб ён, адыходзячы, ад хаты, не азіраўся назад, іначай ператворыцца ў слуп солі. Чалавек не стрымаў слова і азірнуўся… Дык як жа не азірнешся, калі родная сядзіба – гэта цэлы свет.
Часцей азірайцеся, сябры, назад, у мінулае, каб не пагасла свечка на покуці – у бацькоўскай хаце, каб лягчэй было ісці наперад, у будучыню.
Дзякуй за ўвагу!
разгарнуць » / « згарнуць